Fantastyczne zwierzęta i unikalne metody ich przetrwania

W codziennym życiu z reguły nie jesteśmy zmuszeni do ustawicznej walki o przeżycie, nie czyhają na nas drapieżniki ani nie jesteśmy zdani na przypadkowe poszukiwanie schronienia w nagłym niebezpieczeństwie. Generalnie na co dzień jesteśmy bezpieczni i mamy gdzie się schronić.

Zwierzęta, zdane na surowe warunki natury, wykształciły rozmaite, nieraz zaskakujące strategie obrony i przetrwania. Bez umiejętności zachowania się w sytuacjach zagrożenia żaden osobnik, a nawet cały gatunek, nie ma szans przeżycia. Ale często zwierzęta różnych gatunków wręcz współpracują ze sobą, aby uniknąć ataku drapieżnika, bądź znaleźć bezpieczne schronienie. Osobliwe, a wręcz niewiarygodne przystosowania i możliwości prezentują rozmaite a niekiedy dobrze nam znane zwierzęta, po których nie spodziewalibyśmy się tak zaskakujących umiejętności.

Jeden z największych chrząszczy wodnych występujących w Polsce, pospolity

pływak żółtobrzeżek,

wytwarza w swoich gruczołach odwłokowych specjalną maść, którą naciera się w przypadku nadchodzącej suszy. Zapada podczas niej w odrętwienie – anabiozę, stan pozornej śmierci, i tak trwa pod wilgotnym mchem lub pod kamieniami. Dzięki swojej maści żółtobrzeżek jest znakomicie zabezpieczony przed procesami gnilnymi i pozostaje w stanie niezmienionym, dopóki następny deszcz nie obudzi go znowu do życia.

Naukowcy badający pływaka żółtobrzeżka stwierdzili, że maść tego chrząszcza składa się w 80 proc. z kwasu benzoesowego, a więc środka, który dzięki swoim właściwościom antybakteryjnym i przeciwgrzybicznym jest stosowany w przemyśle do konserwacji wielu produktów spożywczych, w tym napojów, sosów, dżemów i niektórych produktów mlecznych. Oczekujemy po naszych kosmetykach, aby na skórę działały nie tylko czyszcząco i upiększająco, lecz odmładzały ją i utrzymywały w stanie świeżości. Pływak żółtobrzeżek opanował tę sztukę w stopniu wręcz idealnym.

Żyjące w tropikalnej Azji niewielkie

pająki z rodzaju Phrynarachne

osiągające kilkanaście mm długości ciała, posiadają niezwykły sposób ukrywania się przed drapieżnikami i równocześnie przyciągania ofiar. Kształtem ciała przypominają plamę ptasich odchodów a dla wzmocnienia efektu siedzą często na fragmencie białej pajęczyny. Dodatkowo wydzielają zapach kału lub moczu, który przyciąga owady żywiące się ptasimi odchodami. Tak specyficzny wygląd pomaga im uniknąć uwagi drapieżników, a zapach odchodów przyciąga owady, które stają się łupem pająka.

Kameleony

potrafią zmieniać kolor zależnie od stanu fizjologicznego – w razie agresji wobec innych kameleonów ich kolory stają się jaskrawe, a dla regulacji temperatury ciała zmieniają kolor na ciemniejszy, aby pochłaniać światło i ciepło, i podnieść temperaturę. Albo na jaśniejszy kolor, aby odbijać światło i ciepło, stabilizując w ten sposób lub obniżając temperaturę ciała. Potrafią też dostosować swoje kolory w celu kamuflażu, zależnie od wzroku konkretnego gatunku drapieżnika (na przykład ptaka lub węża), który im zagraża. Dzięki temu stają się dla nich niedostrzegalne.

Moloch straszliwy,

niewielka jaszczurka osiągająca 21 cm długości ciała, zamieszkująca pustynie środkowo-wschodniej Australii, swą przerażającą nazwę zawdzięcza kolczastym łuskom na ciele i głowie, nadającym mu wygląd smoka (na zdj. na górze strony, fot. Aleksander Niweliński).

Wprawdzie kolce nie są zbyt twarde, jednak widok kolczastej zbroi chroni molocha przed atakami drapieżników. Kolce służą również do zbierania rosy, która jest jedynym źródłem wody w środowisku pustynnym. Rosa spływa wprost do pyska molocha specjalnymi kanalikami kapilarnymi znajdującymi się w łuskach i rozciągającymi się na powierzchni ciała.

Nogale

to ptaki występujące głównie w lasach regionu Australazji i Indonezji, które posiadają unikalny sposób gniazdowania. Nie wysiadują jaj, ale budują inkubatory – masywne kopce z butwiejących roślin, nad którymi opiekę pełni samiec.

Temperatura gniazda wytwarzana przez fermentujące rośliny jest regulowana przez samca, który dodaje, bądź usuwa część materiału roślinnego z kopca. Niektóre gatunki nogali potrafią do ogrzewania jaj wykorzystywać ciepło geotermalne, a inne polegają na cieple słońca, które ogrzewa piasek.

Kolejną unikalną cechą nogali jest fakt, że ich młode wykluwają się z jaj w najbardziej dojrzałym stanie spośród wszystkich ptaków. Posiadają otwarte oczy, pełne upierzenie skrzydeł i ciała, są w stanie biegać, ścigać zdobycz, a u niektórych gatunków latać już w dniu wyklucia.

Golce piaskowe,

gryzonie żyjące w głębokich norach na pustyniach Afryki wschodniej tworzą grupy społeczne do 300 osobników, przypominające strukturą roje termitów, mrówek i pszczół. Potomstwo wydaje na świat tylko jedna samica (królowa) i jeden do trzech samców. Reszta członków kolonii to robotnicy. Mniejsze osobniki skupiają się na zbieraniu pożywienia i utrzymaniu gniazda, podczas gdy większe drążą tunele i reagują na zagrożenia.

Golce wyróżniają się niezwykle nietypowymi cechami, które pozwalają im przetrwać w trudnym środowisku podziemnym. Najbardziej godnym uwagi jest fakt, że jest to jedyny ssak z prawie całkowicie zmiennocieplną (zimnokrwistą) formą regulacji temperatury ciała.

To najdłużej żyjące gryzonie, osiągające długość życia ponad 37 lat. Z uwagi na unikalne cechy jak długowieczność, zwiększona odporność na raka i dodatkowy mechanizm wykrywania komórek nowotworowych, przystosowanie do znacznego niedoboru tlenu w głębokich zamkniętych norach, golce stanowią obiekt badań naukowych.

---

Świat zwierząt fascynuje naukowców na całym świecie. Odkrycia zaskakujących właściwości zwierząt, ich przystosowań i sposobów zachowania otwierają ludziom nowe kierunki badań, leczenia i poznawania możliwości, jakie kryje przed nami natura.

Aleksander Niweliński

Mgr inż. zootechnik, zatrudniony w Zoo w Krakowie w latach 1975–1997, od 1990 r. – z-ca dyrektora ds. hodowlanych. W latach 1997–2014 dyrektor Zoo w Płocku, następnie – 2014-2015 – dyrektor Zoo w Poznaniu. Staże zawodowe w ogrodach zoologicznych w Brazylii, Holandii, Niemczech, Austrii i Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciel Polski w Radzie Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów i Akwariów (EAZA Council). Przewodniczący Rady Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych w latach 2013-2015, obecnie honorowy członek Rady. W latach 2001-2015 członek ARTAG – Zespołu Doradczego EAZA ds. Hodowli Gadów i Płazów. Biegły Ministerstwa Środowiska ds. fauny ex situ. Zajmuje się doradztwem z zakresu żywienia i hodowli zwierząt, opracowywaniem ekspertyz przyrodniczych oraz fotografią przyrodniczą. Autor 32 publikacji i tłumaczeń naukowych.

Udostępnij artykuł: