Wiosną te cuda natury – prawdziwie wielkanocne pisanki – pojawiają się w ptasich gniazdach jak w koszykach świątecznych

Wielkanoc ma wiele symboli – to baranek, zajączek, bazie, palma, ale wśród nich najważniejszym jest jajko, symbol narodzin i życia.

W przekazach mitologicznych wszechświat powstał z rozbitego jajka, a Rzymianie umieszczali jaja w grobowcach jako symbol nadziei na życie w innym świecie. W greckiej mitologii niektórzy herosi i bogowie wykluli się z jaja. W Polsce pisanki to ogromne bogactwo wzorów i barw, a każdy region stara się prześcignąć inne w ozdabianiu jaj wielkanocnych.

Różne kultury wytworzyły własne sposoby ozdabiania jaj wielkanocnych; m.in. w niektórych regionach Niemiec i Austrii jaja zielono zabarwione symbolizują Wielki Czwartek, a w Grecji jaja barwione na kolor karmazynowy symbolizują krew Chrystusa.

---

W wierze chrześcijańskiej Wielkanoc to okres Zmartwychwstania, a więc narodzin religii i wiary. Okres wielkanocny to czas wiosenny, kiedy budzi się przyroda i jajko jest oczywistym symbolem życia i odradzania się. A przecież jajo to zawiązek życia wielu zwierząt, również naszego. W jajach ptaków komórka jajowa położona jest na żółtku, materiale zapasowym stanowiącym pożywienie dla rozwijającego się zarodka.

Jaja ptaków to układ niemal samowystarczalny, zapewniający rozwój zarodka przez zadziwiająco długi czas. A potrzebuje do tego jedynie odpowiedniej temperatury i tlenu. Tlen dostarczany jest poprzez układ maleńkich mikroskopijnych porów o średnicy tysięcznych ułamków milimetra. Tymi samymi porami na zewnątrz wydostaje się dwutlenek węgla. Zachodzące w jaju procesy biochemiczne zapewniają odpowiednią ilość pożywienia i energii dla rozwoju zarodka oraz wodę, która jest produktem ubocznym zachodzących reakcji chemicznych. Ilość wody jest precyzyjnie regulowana zależnie od stopnia wilgotności środowiska, w którym przebiega rozwój zarodka wewnątrz jaja.

---

Wielkość jaj ptaków zależy oczywiście od wielkości danego gatunku. Jajo moa, wytępionego kilkaset lat temu olbrzymiego strusia nowozelandzkiego, osiągało ciężar przekraczający 12 kg i pojemność 10 litrów. Z kolei jaja najmniejszego ptaka świata – koliberka hawańskiego – mają 6 mm długości i ważą około 0,2 grama.

Różnorodność ubarwienia jaj ptaków to niezwykły popis natury. Kolor jaj jest uzależniony od błękitno-zielonej oocyjaniny i brązowo-czerwonej protoporfiryny, dwóch rodzajów barwników, których rozmieszczenie i stopień zawartości w skorupie decydują o sposobie wybarwienia. A w świecie przyrody kolor jaja często decyduje o jego możliwościach przetrwania. Ptaki w sposób niewiarygodny wręcz potrafią dostosować zabarwienie jaj do otaczającego je środowiska, bądź upodobnić wyglądem do innych jaj, jak czynią to kukułki, które jak wiadomo uprawiają pasożytnictwo gniazdowe, podrzucając swoje jaja do gniazd innych ptaków.

U ptaków możemy zaobserwować jeszcze jedno interesujące zjawisko – ubarwienie jaj może zmieniać się w gnieździe, a więc już po ich zniesieniu. U błotniaków i perkozów bezbarwne jaja ciemnieją pod wpływem gnijących roślin, z których gniazdo jest zbudowane. Dzięki temu w odkrytych gniazdach tych ptaków jaja stają się niemal niewidoczne.

Wśród naszych rodzimych gatunków ptaków doszukać się możemy interesujących przykładów – wróbel i mazurek składają przepięknie ubarwione jaja w kilkunastu wzorach i odcieniach, zależnie od środowiska i materiału, z jakiego zbudowane jest gniazdo. Podobnie maleńki, niepozorny świergotek drzewny składa jaja, których wzory mogłyby być inspiracją dla niejednego grafika.

Efektowny zestaw przyrodniczych pisanek świątecznych można by utworzyć, wkładając do koszyka jaja kosa, szpaka, sokoła wędrownego, trzmielojada, malowane kreskami jaja trznadla czy różowawe zaganiacza i wielu innych polskich gatunków ptaków.

Wiosną te cuda natury – prawdziwie wielkanocne pisanki – pojawiają się w ptasich gniazdach jak w koszykach świątecznych. Wiosenny motyw refleksji nad powstawaniem życia i pięknem przyrody powinien skłonić nas do zadumy. Zabiegani na co dzień często nie umiemy dostrzegać dzieł natury, w których może kryje się też tajemniczość Wielkiej Nocy.

Na zdj. na górze strony: Pięknie ubarwione jaja australijskiego emu ważące ponad 0,5 kg, ozdobione są gęstym misternym ciemnozielonym żyłkowaniem na oliwkowym tle

Aleksander Niweliński

Mgr inż. zootechnik, zatrudniony w Zoo w Krakowie w latach 1975–1997, od 1990 r. – z-ca dyrektora ds. hodowlanych. W latach 1997–2014 dyrektor Zoo w Płocku, następnie – 2014-2015 – dyrektor Zoo w Poznaniu. Staże zawodowe w ogrodach zoologicznych w Brazylii, Holandii, Niemczech, Austrii i Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciel Polski w Radzie Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów i Akwariów (EAZA Council). Przewodniczący Rady Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych w latach 2013-2015, obecnie honorowy członek Rady. W latach 2001-2015 członek ARTAG – Zespołu Doradczego EAZA ds. Hodowli Gadów i Płazów. Biegły Ministerstwa Środowiska ds. fauny ex situ. Zajmuje się doradztwem z zakresu żywienia i hodowli zwierząt, opracowywaniem ekspertyz przyrodniczych oraz fotografią przyrodniczą. Autor 32 publikacji i tłumaczeń naukowych.

Udostępnij artykuł: