Obiad, dzielna młodzież zaczyna się uchlewać. Ja na tarasie nad Wisłą, w dole występy wojskowe… Wybitni poeci i prozaicy o Płocku

Wątki płockie znajdziemy nie tylko w wierszach Władysława Broniewskiego, ale także w dziennikach luminarzy polskiej literatury.

Na przykład lakoniczny wpis o wieczorze autorskim w Płocku opublikował Teodor Parnicki w „Dziennikach lat osiemdziesiątych”, które ukazały się w 2008 roku, już po śmierci autora.

Swój pobyt w Płocku wspomina też Wiktor Woroszylski, w czasach PRL partyjny literat związany ze środowiskiem „pryszczatych”, później działacz opozycji demokratycznej, redaktor drugoobiegowego „Zapisu”, w stanie wojennym internowany. W wydanych w latach 2017–2019 – przez przeżywający dzisiaj kłopoty Ośrodek KARTA – trzytomowych „Dziennikach” autor m. in. biografii Włodzimierza Majakowskiego, Sergiusza Jesienina, Aleksandra Puszkina, Michała Sałtykowa-Szczedrina oraz powieści dla młodzieży „Cyryl gdzie jesteś” i „I Ty zostaniesz Indianinem” tak opisuje wizytę w naszym mieście w 1966 roku:

„Piątek, 14 czerwca. Wczesne wstanie, bo wyjazd do Płocka, zbiórka w Związku [Literatów Polskich w Warszawie], ekipa niezbyt ciekawa: [Jan Maria] Gisges, [Stanisław] Wygodzki, Aleksander Rymkiewicz, Gaworek [Henryk Gaworski], [Andrzej] Brycht, [Anna] Pogonowska, Marek Nowakowski. W mikrobusie ich rozmówki na tematy damsko-męskie. Pogonowska broni kobiety – wiecznej niewolnicy, tamci atakują, Brycht: 'Małżeństwo jest straszniejsze niż Oświęcim’, Wygodzki słucha… Potem o pieniądzach, zagranicznych wydaniach, Paryżu (wszyscy prócz Brychta byli, zachwycają się). Ja znudzony i lekko przerażony tym, co nas czeka.

W Płocku powitanie w Komitecie Powiatowym, jacyś działacze, zjawia się Rokoszewski [Kazimierz – wtedy sekretarz Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR]. Kawka, prowadzą do klubu MPiK [Międzynarodowej Prasy i Książki mieszczącego się przy Placu Narutowicza].

(…) Później występy recytatorów (Norwid, Konopnicka, Broniewski, Herbert). Później 'biesiada literacka’, każdy z nas coś czyta albo mówi; we mnie wszystko się wywraca, z trudem bełkocę parę zdań. Pogonowska czyta krótki wierszyk. Brycht nie bez tupetu rozmawia z salą. Gaworek czyta fragment powieści, w którym przedwojenny stryj bojownik tłumaczy narratorowi, że komunista to człowiek oczarowany. Nowakowski – współczesną nowelkę, Gisges czyta jakieś wierszydło i Gaworek nachyla się do mnie, że dobre…

Obiad, dzielna młodzież zaczyna się uchlewać. Ja po obiedzie z Pogonowską na tarasie kawiarni nad Wisłą [obecnie hotel 'Starzyński’], w dole na drewnianej estradzie występy wojskowe. Doszlusowuje Rymkiewicz, nudne rozhowory o poezji, zagranicznych antologiach (kto podstawia nogę i sprawia, że nie ma tego czy tego), o recenzjach (skargi, że nie recenzują itp.). Nudno.

Wieczorem spotkanie autorskie w klubie 'Barak’, przerwany film telewizyjny, przykro, na sali przeważnie dzieci i trochę dorosłych, kierownik klubu zalany”.

Rok później Woroszylski znowu przyjeżdża do Płocka i notuje w swoim dzienniku:

„Wtorek, 16 maja, Płock. Autobusem pospiesznym do Płocka, koło 12.00 jestem w domu kultury, wieczór [poetycki] dopiero o 18.00, gadki z paniami, spacer, parę godzin na ławeczce nad Wisłą, uzupełnianie diariusza…

… oczywiście i tutaj za parę dni oczekuje się Andrzeja Brychta z odczytem. Pani R. mówi nie bez zdziwienia: 'Ale i on ma wrogów… Młodzież często atakuje go nie od strony pisarskiej, lecz osobistej. Mają mu za złe różne rzeczy, tłumaczą, że pisarz musi być czysty… Nie do wszystkich tak, z [Stanisławem] Dygatem dyskutują o literaturze i nie pytają o nic więcej'”.

Ciekawe czy żyją jeszcze uczestnicy tych spotkań literackich… Kim była Pani R.?

---

Ale nie tylko uznani literaci wspominali Płock. W kontrze do ich zapisków warto zapoznać się z innymi wytworami piśmiennictwa, rzadko, niezmiernie rzadko, cytowanymi w rozmaitych publikacjach o mieście położonym na Wzgórzu Tumskim.

Mam na myśli prace dyplomowe, magisterskie itp., których autorami byli funkcjonariusze peerelowskiej służby bezpieczeństwa i które powstawały w Wyższej Szkole Oficerskiej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie i Akademii Spraw Wewnętrznych w Warszawie. Zapewniam, że to bardzo ciekawe teksty gęsto okraszone komunistyczną nowomową, opisują w bezpieczniackim stylu różnego rodzaju procesy społeczne mające miejsce w Płocku i w jakimś sensie ilustrujące nieskomplikowany przebieg owych „studiów”.

Źródła, z których korzystano przy tworzeniu tych dzieł są wielce oryginalne i w tamtych czasach niespotykane w innych dysertacjach akademickich, bo oprócz publikacji typu: „Problemy wychowania ideologicznego młodzieży w świetle VII Plenum KC PZPR”, „Szpiegostwo, wywiad, paragrafy”, „Zadania SB w zakresie zwalczania przestępstw wrogiej propagandy”, „Współdziałanie MO z radami narodowymi”, autorzy obficie czerpali natchnienie z materiałów operacyjnych bezpieki, które, czego nie można wykluczyć, sami wytwarzali i o czym oczywiście poinformowano czytelników pseudoakademickich wypocin w wykazie bibliografii znajdującej się na końcu każdej z prac.

---

O czym zatem konkretnie pisano?

Na przykład funkcjonariusz SB Sylwester Brukman, po czterech latach pracy w płockiej Komendzie Wojewódzkiej w 1979 roku popełnił we wspomnianej „uczelni” z Legionowa dzieło atrakcyjne w formie (krótkie: 79 stron maszynopisu), ale nudne i mało konkretne pt. „Operacyjna ochrona środowiska akademickiego i naukowego na przykładzie Towarzystwa Naukowego Płockiego oraz filii Politechniki Warszawskiej w Płocku”. Nad ową pracą dyplomową czuwał major magister Jerzy Podolski, zasłużony oficer pracujący w Departamencie III peerelowskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Żeby było śmieszniej, to owa praca została zaopatrzona gryfem „tajne”. Stracony czas na lekturę tego wypracowania osłodziły mi dwa zdania, perełki rodem z propagandowej papki fundowanej przez ówczesne komunistyczne środki masowego przekazu: „Zainteresowanie ośrodków dywersji ideologicznej będzie bardzo rosło z uwagi na plany dalszego intensyfikowania społeczno-ekonomicznego rozwoju kraju. Wymaga to skutecznego przeciwdziałania z naszej strony”.

Historia pokazała, że były to jednak działania bezskuteczne i bezproduktywne. Podobne treści można spotkać w tekście Janusza Wyczałkowskiego (wtedy oficera operacyjnego płockiej SB) z 1976 roku pod tytułem „Zagrożenia dywersją ideologiczną młodzieży akademickiej ze strony wrogich sił zewnętrznych i wewnętrznych na przykładzie filii Politechniki Warszawskiej w Płocku”, napisanego pod kierunkiem niejakiego pułkownika magistra Tadeusza Cibora – zasłużonego oficera wywiadu PRL i pracownika ówczesnej Katedry Przedmiotów Operacyjnych.

---

Inny funkcjonariusz Wydziału IV (sprawy wyznaniowe) płockiej bezpieki Waldemar Jakubowski w tej samej „uczelni” wyprodukował w czasie stanu wojennego 65-stronicowe wypracowanie „Działalność nierzymskokatolickich związków wyznaniowych na terenie województwa płockiego w latach 1976-1981. Zadania stojące przed Służbą Bezpieczeństwa”. Natomiast jego kolega z wydziału Marek Mac, kiedy system realnego socjalizmu powoli dogorywał, to pod czujnym okiem pracownika ówczesnego Wydziału
Polityczno-Społecznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej magistra Bogusława Czechowskiego w podobnej objętości popełnił pracę dyplomową „Opozycyjna działalność kleru rzymskokatolickiego na terenie województwa płockiego i jej operacyjna kontrola”.

I jeszcze na zakończenie dzieło „wybitne”, bo cytowane w poważnych tekstach o historii Konfederacji Polski Niepodległej. Pracownik Wydziału III, a pod koniec działania służby bezpieczeństwa zastępca naczelnika Wydziału Studiów i Analiz płockiej komendy, w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pracownik Urzędu Miasta Płocka, Grzegorz Żukowski wypisał się w pracy „Antysocjalistyczne i antypolskie aspekty działalności Konfederacji Polski Niepodległej na terenie województwa płockiego”. Zrobił to pod uczoną opieką pułkownika magistra Edwarda Gurtata – byłego funkcjonariusza Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej.

---

Przykładów „odkryć naukowych” płockiej bezpieki jest więcej. Zainteresowanych tego rodzaju unikalną twórczością odsyłam do przepastnych archiwów Instytutu Pamięci Narodowej. To jest też kawałek historii naszego miasta i Polski.

Jarosław Kozanecki

Dyrektor do spraw rozwoju w Miejskim Towarzystwie Budownictwa Społecznego Sp. z o.o. w Płocku. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej Płock”, „Niezależnej Gazecie Płockiej”, „Notatkach Płockich”; autor książki „Represje stanu wojennego w województwie płockim” oraz artykułów do trzeciego tomu „Dziejów Płocka. Historia miasta w latach 1945-2020”.

Udostępnij artykuł: