Jak przeżyć w ekstremalnych warunkach? Albo przetrwać trudny czas postu? Tak to robią zwierzęta pustyni

Prawda jest taka, że w środowisku naturalnym człowiek współczesny jest niemal bezradny bez cywilizacyjnych udoskonaleń.

Postęp cywilizacji stworzył liczne możliwości i rozwiązania ułatwiające, a nawet umożliwiające człowiekowi przetrwanie w niekorzystnych warunkach otoczenia. Pomimo różnych sytuacji, w jakich przychodzi nam nieraz przebywać, mamy mieszkania, domy, ogrzewanie, klimatyzację, ciepłe lub lekkie ubrania itd. Mamy radio i telewizję, które ostrzegą nas upałach i mrozach, suszach i ulewach i innych trudnych sytuacjach.

Ale czy zastanawiamy się jak w ekstremalnych warunkach radzą sobie zwierzęta? Mogłoby się okazać, że tak naprawdę w środowisku naturalnym, z którego w końcu sami się wywodzimy, człowiek współczesny jest niemal bezradny bez cywilizacyjnych udoskonaleń.

---

Fenomenalne zdolności przetrwania posiadają zwierzęta żyjące na pustyniach, w warunkach o skrajnych wahaniach temperatur, które na pustyniach gorących mogą osiągać do 60 stopni, a spadać poniżej 0 stopni. Wskutek różnic temperatur podczas nocnego chłodu pojawia się rosa będąca jedynym źródłem wody dla zwierząt.

Liczne gatunki nie piją w ogóle. Owady i gady, a nawet ptaki żyjące na pustyni potrafią wydzielać swe odchody w postaci stałej, aby chronić organizm przed utratą wody. Wiele gatunków pustynnych zwierząt posiada zdolność anabiozy, czyli znacznego ograniczenia bądź wręcz wyłączenia funkcji życiowych organizmu, umożliwiającego przetrwanie niesprzyjających warunków otoczenia.

---

Istnienie swoistych procesów wykryto m.in. u wielbłądów, dzikich osłów, owiec i kóz żyjących na pustyniach, siłą rzeczy w warunkach permanentnego niedożywienia. Zwierzęta te głodują wiele tygodni, mimo to ich mięśnie nie wykazują ubytków. W organizmie człowieka mocznik musi zostać wydalony, inaczej może dojść do zatrucia lub śmierci, ale u pustynnych przeżuwaczy mocznik trafia do żwacza, w którym ulega przemianie w pełnowartościowe białko, stanowiące budulec dla mięśni. Zwierzęta te, aby przetrwać, potrafią wykorzystać produkty przemiany materii jako element pożywienia. Jednak, gdy na pustyni spadnie deszcz i wegetacja trwa przez kilka tygodni, zwierzęta te jedzą i piją do granic możliwości, aby łatwiej przetrwać kolejny trudny czas postu.

Często słyszymy o gromadzeniu przez wielbłądy wody w garbach, choć są one tylko magazynem tłuszczu, a więc zapasów energii zwierzęcia. Naprawdę wielbłąd gromadzi wodę w komórkach całego organizmu oraz w krwinkach czerwonych, które wchłaniając ją, potrafią rozciągnąć się ponaddwustukrotnie.

---

Niewielki ptaszek, żyjąca na Saharze białorzytka saharyjska, opanowała do perfekcji sztukę konstruowania gniazda z systemem chłodzącym. Przed okresem lęgów wyszukuje kawałki porowatego piaskowca, nieraz o ciężarze dochodzącym do wagi jej ciała i mozolnie znosi je w zacienione miejsce, na przykład wgłębienie w skale. Po ułożeniu swoistej piramidy z kamyków buduje niewielkie gniazdko na jej szczycie. Porowate piaskowce w nocy nasiąkają rosą, która w upał w dzień odparowuje, powodując wychładzanie kamieni.

To swoiście genialny i całkowicie zautomatyzowany system chłodzenia jaj; zbyt wysoka temperatura w gnieździe doprowadziłaby do zniszczenia lęgu.

---

Rozmaite umiejętności zachowań w niebezpiecznych dla życia sytuacjach wykształciły niemal wszystkie zwierzęta, a dobór naturalny prowadzi do stałego doskonalenia takich zachowań i w rezultacie do przetrwania gatunków. Opisom niezwykłych zdolności, przystosowań i umiejętności zwierząt poświęcono już rozliczne tomy obserwacji i odkryć naukowych, jednak natura wciąż pozostaje zagadkowa i wiele jeszcze mamy do odkrycia.

Na zdj.: dromader – wielbłąd jednogarbny

Aleksander Niweliński

Mgr inż. zootechnik, zatrudniony w Zoo w Krakowie w latach 1975–1997, od 1990 r. – z-ca dyrektora ds. hodowlanych. W latach 1997–2014 dyrektor Zoo w Płocku, następnie – 2014-2015 – dyrektor Zoo w Poznaniu. Staże zawodowe w ogrodach zoologicznych w Brazylii, Holandii, Niemczech, Austrii i Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciel Polski w Radzie Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów i Akwariów (EAZA Council). Przewodniczący Rady Dyrektorów Polskich Ogrodów Zoologicznych w latach 2013-2015, obecnie honorowy członek Rady. W latach 2001-2015 członek ARTAG – Zespołu Doradczego EAZA ds. Hodowli Gadów i Płazów. Biegły Ministerstwa Środowiska ds. fauny ex situ. Zajmuje się doradztwem z zakresu żywienia i hodowli zwierząt, opracowywaniem ekspertyz przyrodniczych oraz fotografią przyrodniczą. Autor 32 publikacji i tłumaczeń naukowych.

Udostępnij artykuł: